Plezier Met Stress 1.1
Introductie
&
Geheugen, Labelen en Knoppenmakerij
Leestijd: 7 minuten
Uil en Mandala beelden: GDJ. Compositie: Erik Stout
“Een mens is een deel van het geheel dat we 'universum' noemen en een deel beperkt in tijd en ruimte. We ervaren onszelf, onze gedachten en gevoelens, als iets dat afgescheiden is van de rest – een soort optische illusie van ons bewustzijn. Deze waan is een soort gevangenis voor ons, die ons beperkt tot onze persoonlijke verlangens en tot genegenheid voor een paar personen die het dichtst bij ons staan. Onze taak moet zijn om onszelf uit deze gevangenis te bevrijden door onze cirkel van compassie te verbreden om alle levende wezens en de hele natuur in haar schoonheid te omarmen.”
Albert Einstein
“Simpel in denken en doen,
En we keren terug naar de bron van het bestaan.
Geduld met zowel vrienden als vijanden,
En we accepteren de dingen zoals ze zijn.
Compassie met onszelf,
En we verenigen alle schepsels in de wereld.”
Lao Tzu
Introductie
Plezier met Stress betekent dat we met name chronische stress als concept gaan benaderen als een magisch studieobject.
Ons uitgangspunt is de hypothese dat zodra we een onderwerp met zo’n grote dagelijkse impact beter begrijpen, de macht ervan afneemt wat de deur opent naar ontspanning, herstel van balans, en onze basis-staat-van-zijn transformeert van angstig naar vrolijk. Want hoe meer we ideeën kunnen vormen over hoe iets werkt, hoe minder eng het wordt.
De geboorte van onze agrarische, industriële en technologische samenlevingen komt met een onverwachte nageboorte in de vorm van sociale angst; een toestand waarin de meesten van ons nog steeds verblijven, zij het meestal onbewust. Toch bepaalt deze constante onderstroom van angst voor een groot deel ons denken, voelen en gedrag en herbergt het potentieel van chronische stress, wat op zijn beurt het potentieel herbergt om zich te ontwikkelen tot mentale en/of lichamelijke ziekten.[1]
Bovendien vermindert een continue onderstroom van angst onze ervaring van het leven dramatisch. Als we bijvoorbeeld in een gewenste situatie terecht komen, maken we ons zorgen omdat we willen dat het nooit ophoudt en als we in een ongewenste situatie terecht komen, willen we dat het zo snel mogelijk voorbij gaat en geven we iets of iemand de schuld ervan. In beide gevallen wordt een deel van onze beschikbare energie verspild aan zorgen maken en/of verwijten; kenmerken die van nature te maken hebben met toekomst of verleden in plaats dat moment waarop ons leven zich daadwerkelijk afspeelt: het heden.
Met vrolijkheid als continue basis-onderstroom komen we nog steeds in gewenste en ongewenste situaties terecht, maar het grote verschil ligt in de aard van de onderstroom: die houdt zich namelijk bezig met het huidige moment, waar fenomenen als beschuldigen of zorgen maken niet bestaan omdat die per definitie met verleden of toekomst verbonden zijn. Als we derhalve in een gewenste situatie terecht komen terwijl onze basis-staat-van-zijn vrolijk is, dan gebruiken we al onze beschikbare energie om volop te genieten van het huidige moment. Komen we vervolgens in ongewenste situaties terecht, dan wordt al onze energie gebruikt om die volledig te accepteren, zonder energie te verspillen aan schuldgevoelens, schaamte, of bezorgdheid.
Deze serie is voor jou als je geïnteresseerd bent in een dergelijke verandering van perceptie en basis-staat-van-zijn, door kennis op te doen over chronische stress en de effecten daarvan op lichaam en geest.
Telkens wanneer op onze knoppen wordt gedrukt, wordt een stressreactie getriggerd – waarmee wordt bedoeld de fysiologische aanpassingen die nodig zijn om onszelf te bevrijden uit een potentieel gevaarlijke situatie (door te vluchten of te vechten). Elke bron die in staat is om op onze knoppen te drukken wordt beschouwd als input. De stressreactie zal vervolgens veranderingen veroorzaken in ons denken, voelen en gedrag, wat in deze studie output zal worden genoemd.
Het eerste deel van deze studie zal zich concentreren op de verschillende vormen van input en hoe sterk ze op onze knoppen kunnen drukken. We gaan uitweiden over hoe input transformeert tot geheugen en hoe wij knoppen maken. Verder maken we onderscheid tussen fysieke en mentale input, aangezien de eerstgenoemde over het algemeen staat voor het indrukken van onze knoppen van buitenaf, en de laatstgenoemde gaat over hoe wij zelf op onze knoppen kunnen drukken.
Het tweede deel zal zich concentreren op verschillende fysiologische effecten (output) van de stressreactie, met name in gevallen van chronische stress.[2] Omdat deze effecten bijna altijd een psychosociale component als oorzaak hebben, zullen we de effecten van chronische stress op de meeste lichaamsdelen en -systemen onderzoeken en uitwerken. Ook zullen we ingaan op de manier waarop deze kunnen worden herkend en onderscheiden van louter biologische oorzaken.
We gaan ontdekken dat onze stressreactie een zeer bekwaam verdedigingsmechanisme is met het potentieel om ons uit benarde situaties te redden. Als het systeem echter overwerkt raakt wanneer er voortdurend op onze knoppen wordt gedrukt, begint het te wankelen. Bovendien beginnen dan ook onze herstelsystemen te haperen. We gaan onderzoeken hoe dat werkt, hoe we dat in ons lichaam kunnen waarnemen en hoe het tij kan worden gekeerd.
Houd er ten slotte rekening mee dat, ook al behandelen we verschillende lichaamsdelen en systemen onafhankelijk van elkaar, geen van hen volledig op zichzelf kan bestaan. Zoals alles in dit universum zijn ze wederzijds afhankelijk van elkaar – zonder elkaar kunnen ze niet bestaan. Alle ‘verschillende’ delen van ons lichaam ontstaan, groeien en ontwikkelen gezamenlijk en tegelijkertijd wanneer wij groeien in moeders buik. In die zin zijn ze een deel van ons hele wezen, net zoals wij deel uitmaken van de planeet aarde als een geheel wezen, net zoals de aarde een deel is van het universum als een geheel wezen.
Een vrolijke studie gewenst die licht gaat laten schijnen op tot nu toe donkere plekken van onszelf.
Erik Stout
Beeld: Placidplace
Geheugen, Labelen en Knoppenmakerij
Elke keer dat een ervaring in ons geheugen wordt opgeslagen, krijgt deze onmiddellijk een label. Afhankelijk van de ervaring kunnen labels zeggen: “Geweldig, laten we dat nog een keer doen!” of ”Verschrikkelijk, dat nooit meer!” en dit labelen gebeurt voor het grootste deel buiten ons bewustzijn om. Het volgende opmerkelijke verhaal werd verteld door een cliënt die toen iets meer dan twee jaar in Amsterdam woonde (om privacy doeleinden is de naam veranderd).
Farid was een jonge man uit Syrië, die de oorlog en zijn familie had verlaten op zoek naar een beter leven. In Syrië zag hij veel oorlogsslachtoffers langs de kant van de weg, wat hem uiteindelijk beïnvloedde op manieren die hij zich niet had kunnen voorstellen. Toen hij mij kwam opzoeken woonde hij in Amsterdam, waar dode mensen al lang geen deel meer uitmaakten van de openbare ruimte. Hij werd echter nog steeds vaak op een minder voor de hand liggende manier aan de oorlogssituatie herinnerd.
Naast de ingang van zijn portiekwoning stond een afvalcontainer van een restaurant. Vaak als hij er langs liep rook het afval bijna precies als de bekende lijkengeur, maar dat realiseerde hij zich pas toen we spraken over de paden die in het brein worden gecreëerd tijdens traumatische ervaringen. Elke keer dat hij in Syrië een oorlogsslachtoffer waarnam, zorgde een proces wat ‘impliciete angstconditionering’ wordt genoemd ervoor dat het aanzicht, maar met name ook de geur, onuitwisbaar in zijn lichaamsgeheugen werd opgeslagen. Met andere woorden: er werden enorme angstknoppen gecreëerd ter bescherming, wat verderop duidelijk zal worden.
Net zoals een ontmoeting met een roofdier onze angstknoppen zou indrukken en een stressreactie zou starten om onszelf te beschermen, zo doen ontmoetingen met oorlogssituaties en -slachtoffers hetzelfde. Het is duidelijk dat wanneer kogels overal rondvliegen en het bewijs van hun effectiviteit op elke straathoek wordt gezien en geroken, ons brein, met zijn aangeboren neiging om te beschermen, alle mogelijke zintuiglijke informatie als grote knoppen in het geheugen opslaat. Elke keer dat een beeld, geluid of geur wordt waargenomen dat zelfs maar enigszins lijkt op die uit de oorlogssituatie, worden Farid’s knoppen hard ingedrukt. Dat activeert zijn stressreactie, die hem de alertheid, helderheid en energie geeft die nodig zijn om levend uit een oorlogssituatie te komen.
Uiteindelijk werden zijn knoppen elke keer ingedrukt als de penetrante geur zijn reukorgaan bereikte. De onvermijdelijke stressreactie zorgde vervolgens voor een drastische verhoging van zijn hartslag en een algehele verkramping door hevige contractie van zijn houding- en bewegingsspieren, waardoor hij zich in feite schrap zette. Beide fysiologische veranderingen voelde hij duidelijk, maar hij begreep niet waarom ze zich voordeden. Dat kwam omdat de geur in een heel andere context werd ervaren dan het moment waarop het als geheugen werd opgeslagen en tot een knop werd gemaakt.
Informatie van de buitenwereld komt binnen via onze zintuigen. Elk beeld, geluid, aanraking, geur en smaak wat Farid in de oorlogssituatie ervaart, wordt opgeslagen en in zijn geheugen ‘geknopt’ en voorzien van labels zoals “Ten koste van alles vermijden!” Op deze manier zouden we kunnen zeggen dat hij geprogrammeerd wordt om oorlogsomgevingen te vermijden of zichzelf in veiligheid te brengen mocht hij er ooit weer in terecht komen.
Toen in Amsterdam een geur vergelijkbaar met die van de lijken uit Syrië zijn neus bereikte werd hij fysiek gespannen, maar legde hij geen verband tussen de geur en de oorlogssituatie, omdat hij zich in een omgeving bevond waar geen gewapende conflicten plaatsvonden. Maar als hij de geur zou hebben geroken terwijl er tegelijkertijd een helikopter over zou vliegen en er luide knallen van vuurwerk werden gehoord, zou zijn automatische reactie waarschijnlijk een vluchtreactie zijn. Pas als hij zich weer realiseert dat hij in Amsterdam is, kan zijn spanning afnemen en zal hij waarschijnlijk een beetje schaapachtig om zichzelf lachen voor zijn overdreven gedrag.
Stel je nu voor dat Farid David uitnodigt om te komen eten. Ze staan op het punt het portiekwoning binnen te gaan als de bekende geur Farid’s neus bereikt, terwijl er tegelijkertijd een helikopter overvliegt en er luide knallen van vuurwerk worden gehoord. Plotseling ziet David een gat in de lucht naast hem waar Farid zojuist had gestaan en blijkt hij (Farid) in elkaar gedoken achter een auto te zitten.
Ervan uitgaande dat David nooit eerder in een vijandige of oorlogssituatie is geweest, zal zijn brein de geur van de vuilnisbak en de geluiden van de helikopter en het vuurwerk heel anders labelen dan het brein van Farid. Voor David kan de geur gewoon alledaags afval vertegenwoordigen, het helikoptergeluid kan hem herinneren aan een helikoptervlucht door de Grand Canyon en het vuurwerk aan een geweldig nieuwjaarsfeest. De input is hetzelfde, maar hun hersenen labelen het anders, waardoor een heel andere betekenis ontstaat.
In het volgende hoofdstuk gaan we onderzoeken hoe persoonlijke betekenis wordt gecreëerd uit de oneindige hoeveelheden input die we elk moment absorberen. Voor nu,
Vrolijke groetjes,
Erik Stout
[1] Lees hierover o.a. Robert M. Sapolsky - Why Zebras Don’t Have Ulcers; Gabor Maté - When The Body Says No; Bessel van der Kolk - The Body Keeps The Score. Alle titels zijn tevens in het Nederlands verkrijgbaar.
[2] We ontkomen er niet aan om ook psychologische effecten van de stressrespons te bespreken, maar de nadruk ligt in deze studie met name op de fysiologie – de effecten van de stressrespons in ons lichaam.
Wil je meehelpen dit artikel up-to-date te houden?
Waardevolle lezer, aangezien we allemaal mensen zijn en dus verre van foutloos, is het altijd mogelijk dat de informatie in dit artikel verouderd of onjuist is gebleken. In het geval je hiervan op de hoogte bent, wil je dat dan svp aan ons melden via een reactie onder dit artikel of het contactformulier? Na verificatie wordt het artikel dan zo spoedig mogelijk aangepast. Alvast veel dank!