Leestijd: 5 minuten

Beeld: Boekomslag van *Farewell, Monsieur Gaston* by Iva Sasheva

In elke stad blunder je er onvermijdelijk tegenaan en ik kan er nooit voorbijlopen zonder naar binnen te stappen: die magische boekwinkeltjes waar de tijd stilstaat en de boeken tegen je spreken. Precies dat overkwam mij in de Elephant Bookstore in Sofia, Bulgarije. Eigenaar Pavel en ik raakten snel met elkaar in gesprek dankzij een gedeelde liefde voor Richard Cheese's loungeversie van Down With The Sickness (van de metalband Disturbed) wat speelde tijdens mijn binnenkomst en meteen een lach op mijn gezicht toverde.

Na een animerend gesprek werd mijn aandacht getrokken naar een hardcover boek met vreemde wezens op de voor- en achterkant die mij een vaag gevoel van vertrouwdheid bezorgden. Daarna sprak het boek rechtstreeks tot me middels de flaptekst, eindigend met de zin: “We runnen onze eigen show, meneer, ik had het altijd al verwacht. Wij zijn de acteurs, de tekst, de mise-en-scène en het publiek tegelijk.” Nooit overtuigde een boek vuriger om het op te pakken en er meteen helemaal in te duiken.

Elke dag bewegen we naadloos van de ene rol in de andere in een eindeloze stroom van wisselende personages. We transformeren moeiteloos van ouder naar partner, van kind naar klasgenoot, van vriend naar werknemer, van manager naar muzikant. Elke rol vereist een eigen, unieke manier van denken en handelen (of: persona) en vaak ook een specifieke kledingstijl.

Nu, welke van die personages is de echte jij?

De mystieke vraag: wie ben ik? vormt de kern van Nikolai Grozni's briljante roman Farewell, Monsieur Gaston, die zich, omdat het categorisch een Dionysisch Mysterie is, afspeelt in de sferen buiten ons rationele bewustzijn, waar de spontaniteit en irrationaliteit van de Natuur heersen. We worden uitgenodigd plaats te nemen in een antiek Grieks amfitheater, waar de koorleider, met al het sarcasme en duivelse trucs van een spreekstalmeester uit het circus, samen met zijn koor van Thracische Bacchanten ons bij de hand neemt in een mysterie dat noch komedie noch tragedie is, noch hier noch daar, noch in het verleden noch in de toekomst, noch echt noch onwerkelijk.

Het verhaal begint in een grotesk gewelddadig rijk zonder zon. We volgen de reis van een noodlottige held die beroofd is van zijn meest waardevolle bezit: zichzelf. Hij leert de vier basisregels van het rijk, wat wordt bewoond door een sinistere en vreemde groep wezens, en hij doet er goed aan de regels te onthouden en te gehoorzamen wil hij geen chaos over zichzelf uitroepen.

Illustratie: Iva Vasheva. Beeld: auteur.

Zijn zoektocht is er dan ook op gericht om uit te zoeken wie hij is en in wezen is Farewell, Monsieur Gaston Grozni's versie van De Heldenreis zoals we die zo goed kennen uit de mythologie. Volgens klassiek pianist Christopher O'Riley is de roman: “Deels Griekse tragedie, deels aanroeping van de Griekse mythologie, deels Grand Guignol van een eindeloze nachtmerrie,[1] deels Jungiaanse individuatie, deels levende Tarot-waarzeggerij. Het is een boek van voortdurende fascinatie en fantasie, van vélocipèdes en steegjes en van daken af springen om te ontsnappen aan mensetende vogels; een oneindig masker van met horror gevulde pracht en praal en verraad, waar realiteit en persona nooit gegarandeerd zijn. De bizarre byzantijnse beeldspraak wordt ondersteund (hoewel nooit overtroffen) door illustraties van Iva Sasheva. De dromerige en poëtische prozastijl is nooit ver verwijderd van de realiteit: soms lijkt het alsof we ons niet in een alternatieve wereld van eindeloze nacht bevinden, maar in plaats daarvan in de schitterende fantasie en hallucinatie van de hedendaagse waanzin.”

Om O'Riley's punt te bewijzen, maakt Grozni overvloedig gebruik van de misleidende aard van taal die de held continu op het verkeerde been zet, net zoals we vandaag de dag worden gebombardeerd met misleidende taal om ons te laten kopen, denken, geloven en doen wat anderen willen. Maar hoe ‘anders’ zijn die anderen werkelijk, en hoe ‘ik’ ben ik? Een dwergharlekijn op stelten zegt daarover:

“Jij bent ik voor jou, en jij voor mij; hij voor iemand anders, zij wanneer je bij die anderen bent, wij wanneer je bij ons bent en het wanneer je dood bent. Is er ooit een moment waarop je gewoon jezelf kunt zijn, monsieur?”

Bovendien leert vrijwel elke filosofische en religieuze traditie dat, om ons ware zelf te vinden, we eerst ons valse zelf moeten laten sterven. Maar het zijn juist die valse zelven, onze sociale rollen, of maskers, die ons min of meer stabiel houden in het gewone leven, zoals de harlekijn verderop treffend stelt:

“Als ik de pet en uniform van een politieagent draag en een wapenstok in mijn riem steek, kan ik op alle deuren in de wijk kloppen, iedereen arresteren en hen vertellen dat ze naakt onder een vijgenboom moeten staan met hun vingers in hun neus, en iedereen zou gehoorzamen. Als ik dit zonder die vermomming zou proberen, zouden ze me een vreselijk pak slaag geven. Met andere woorden: als je de juiste vermomming draagt, zullen mensen vis van je kopen, je hun geld geven en zelfs hun vrijheid opgeven. Maar als je je eigen persona draagt en doet alsof je jezelf bent, zullen ze je doodschieten. Het is heel simpel.”

Een treffend voorbeeld van iemand die werd vermoord omdat hij zijn eigen persona droeg is Jezus Christus, maar de lijst is lang. Dat komt doordat zodra we ontdekken wie we werkelijk zijn, al onze angst verdwijnt. Volkomen onbevreesde wezens brengen echter angst teweeg bij anderen, met name bij machthebbers, omdat hun intimidatiemiddelen geen effect meer hebben op hen zonder angst. Daarom worden die verlichte wezens[2] vaak gedemoniseerd als gevaarlijk en ondermijnend, en op die manier wordt de bevolking tegen hen opgezet. Hee, klinkt dat niet ietwat bekend?

Grozni houdt ons dus de spiegels van onze eigen maskers voor, die alle verschillende rollen vertegenwoordigen die we onszelf hebben aangeleerd te (moeten) spelen. En zolang we ons ware zelf niet hebben gerealiseerd, zijn het juist de πρόσωπα (prósopa),[3] onze sociale maskers, die ons een gevoel van veiligheid bieden in een wereld die we simpelweg niet begrijpen. Of, om het anders te zeggen: wanneer artsen roze tutu's dragen, politieagenten in kookschort en hoge witte muts op straat lopen, en advocaten en masse het narrenpak met bijbehorende narrenmuts met belletjes omarmen, is er werkelijk niets meer om ons aan vast te houden en belanden we in een wereld zoals die zo verrukkelijk in deze roman wordt uitgebeeld.

Farewell, Monsieur Gaston combineert sublieme verhaallijnen met mystieke waarheden. Het biedt magisch en mythisch entertainment met stof tot nadenken en vele aha-erlebnissen voor de spirituele zoekers onder ons, in werelden en sferen die we maar al te goed kennen uit de donkere krochten van onze eigen geest. Ik raad je van harte aan om je te laten betoveren door dit meesterwerk.

Vrolijk leesplezier,
Erik

Notities:

[1] Grand Guignol is een Frans theatergenre dat bekendstaat om zijn gewelddadige en schokkende toneelstukken, vaak met horror- en komedie-elementen. Het genre is vernoemd naar het Théâtre du Grand-Guignol in Parijs, waar deze theaterstijl vanaf 1897 werd opgevoerd.

[2] Verlicht als in bevrijd van de last van angst.

[3] Het Griekse woord πρόσωπον (prosopon, wat persoon, masker en gezicht betekent) was het masker dat door acteurs in het oude Griekse theater werd gebruikt om het publiek te laten zien welke rol ze zouden spelen (Held, Schurk, enz.), en bevatte een speciaal mondstuk om hun stemmen te versterken.

Ben jij open?

Waardevolle lezer, aangezien ieder mens per definitie een unieke blik op het leven heeft, willen we graag weten wat jouw kijk op de wereld is. Je bent derhalve van harte uitgenodigd om een reactie onder dit artikel achter te laten of contact met ons op te nemen als je een filosofisch en stimulerend artikel via deze website wilt delen.

Nikolai Grozni: Farewell, Monsieur Gaston (boekrecensie)

De vrolijk Equilibrium website is nog in ontwikkeling.